Parentificatie: wanneer de rollen omgekeerd zijn

Parentificatie is een psychologisch fenomeen dat zich voordoet wanneer een kind structureel een ouderlijke rol op zich neemt binnen het gezin. In plaats van de zorg en ondersteuning te ontvangen die normaal gesproken van een ouder komt, wordt van het kind verwacht dat het emotionele of praktische verantwoordelijkheid op zich neemt die niet bij zijn of haar leeftijd past. Hoewel deze situatie vaak voortkomt uit noodzaak of omstandigheden, kan het langdurige gevolgen hebben voor het welzijn van het kind, zelfs tot ver in de volwassenheid.

Vormen van parentificatie

Parentificatie kan in twee vormen voorkomen:

1. Emotionele parentificatie wanneer je als kind de emotionele steunpilaar van een of beide ouders. Dit gebeurt vaak in gezinnen waar een ouder emotioneel onbereikbaar, instabiel, of overbelast is. Je bent nog maar een kind maar je wordt een vertrouwenspersoon of trooster voor de ouder.

2. Instrumentele parentificatie wanneer je als krijgt praktische verantwoordelijkheden krijgt, zoals het verzorgen van jongere broertjes en zusjes, het doen van huishoudelijke taken, of zelfs het beheren van financiën. Dit gaat verder dan normale klusjes en komt vaak voort uit een gebrek aan ouderlijke aanwezigheid of vaardigheden.

Hoewel sommige mate van verantwoordelijkheid gunstig kan zijn voor de ontwikkeling van een kind, wordt parentificatie problematisch wanneer de balans ontbreekt, de klusjes niet passend zijn voor de leeftijd en ontwikkelingsniveau het kind en wanneer het kind structureel meer geeft dan het ontvangt.

De oorzaken van parentificatie

Parentificatie ontstaat vaak in gezinnen waar sprake is van:

• Psychische problemen of verslavingen bij een ouder

• Echtscheiding of verlies van een ouder

• Chronische ziektes of fysieke beperkingen bij een ouder

• Financiële stress of andere grote verantwoordelijkheden die de ouder(s) overweldigen

In dergelijke situaties wordt het kind vaak gedwongen om in te springen om de situatie draaiende te houden, ongeacht het ontwikkelingsniveau passend bij de leeftijd van het kind.

Mogelijke gevolgen van parentificatie

Hoewel kinderen die parentificatie ervaren vaak als “verantwoordelijk” of “volwassen voor hun leeftijd” worden beschouwd en daarvoor ook geprezen, kan deze dynamiek op de lange termijn schadelijk zijn. Enkele mogelijke gevolgen zijn:

• Problemen met eigenwaarde

Als geparentificeerd kind leef je in de overtuiging dat jouw waarde ligt in wat je voor anderen doet, in plaats van wie je bent. Je hebt de neiging dat je je nuttig moet maken voor de ander om jezelf waardevol te vinden.

• Burn-out en overbelasting

Omdat je gewend bent om voortdurend te “zorgen” of “presteren,” loop je als volwassenen een groot risico op burn-out, zowel in hun professionele als persoonlijke leven.

• Moeite met grenzen stellen

Parentificatie kan leiden tot problemen met het stellen van gezonde grenzen. Als volwassenen heb je vaak moeite om “nee” te zeggen, omdat je je dan schuldig voelt of bang bent om anderen teleur te stellen.

• Emotionele kneuzing

Omdat je als kind weinig emotionele steun hebt ontvangen, heb je als volwassenen vaak moeite om jouw eigen emoties te herkennen en uit te drukken. Dit kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid en problemen in relaties/vriendschappen.

• Perfectionisme en controledrang

Omdat je op jonge leeftijd hebt geleerd dat je de verantwoordelijk droeg, zelfs voor taken die niet passend waren voor jouw ontwikkelingsniveau, ben je geneigd om alles perfect te willen doen of constant controle te willen houden over situaties.

Patronen doorbroken

Patronen ontstaan als gevolg van parentificatie zijn als een tweede natuur geworden waardoor ze als volwassene hardnekkig kunnen zijn. Zelfonderzoek helpt bij het ontrafelen van deze patronen en gepaarde overtuigingen. Het zorgt er ook voor dat onverwerkte emoties naar de voorgrond treden wanneer je nagaat wat het je allemaal heeft gekost om de omgekeerde zorgrol te dragen. Het leren herkennen en respecteren van je eigen behoeften is essentieel naast het ontwikkelen van een milde houding ten opzichte van jezelf zodat perfectionisme en schuldgevoelens verminderen. Het helpt ook om de focus te verleggen van constant “doen” voor anderen naar “zijn” met jezelf en anderen.

Conclusie

Parentificatie is een complexe dynamiek die een grote impact kan hebben op de ontwikkeling van een kind en gevolgen in het volwassen leven. Hoewel deze rol vaak uit een situatie van nood ontstaat en je het als volwassene helemaal begrijpt, mag er erkenning zijn van hetgeen het je allemaal heeft gekost in je kinderjaren. In het hier en nu kun je leren om de verantwoordelijkheid die jou als kind is opgelegd los te laten, je kunt leren herkennen en begrenzen wat 'van jou is en wat van de ander is' en je kunt leren om balans aan te brengen tussen geven & nemen.