In mijn praktijk komt vaak het onderwerp ‘grenzen stellen’ ter sprake. Het kan gaan over het stellen van een grens en niet weten hoe dat te doen of hoe een gestelde grens te communiceren naar de ander, over zelfonderzoek waar grenzen liggen, maar vaak ook over de (rot)gevoelens nadat een grens is overschreden.
Wat zijn grenzen nou eigenlijk? Welke associaties heb je ermee? Zie je grenzen als een soort muur? Heeft het voor jou een strenge connotatie? Vind je het stellen van een grens moeilijk? Wat weerhoud je ervan? En ook, wat bereik je door het niet te doen? Hoe ervaar je het als iemand een grens naar jou stelt? Voel je je op de vingers getikt? Of geeft het juist duidelijkheid? Grenzen zijn parameters in de omgang met anderen. Ze zijn heel persoonlijk waardoor wat voor mij prima aanvaardbaar is, voor jou grensoverschrijdend kan zijn. Het is dus belangrijk om jouw grenzen te leren kennen: als jij deze niet helder hebt, hoe kun je dan een ander duidelijk maken waar ze liggen?
Voor codependenten is afbakening een grote uitdaging, omdat ze niet gewend zijn om hun behoeften en verlangens op de eerste plaats te zetten, omdat ze zich afhankelijk maken van andermans goedkeuring en omdat ze een enorm please drang hebben.
Zij balanceren vaak tussen twee uitersten: te rigide aan grenzen vasthouden als beschermingsmechanisme door een muur op te trekken. Onder die rigide houding zit vaak angst om gekwetst te worden en die muur biedt (schijn)veiligheid. Of te flexibele grenzen uit angst voor afwijzing of verlating. Diep in de kern gaat het hier vaak over gebrek aan eigenwaarde om voorkeuren en grenzen uit te spreken, uit angst de ander te verjagen.
Er zijn verschillende soorten grenzen waar we ons over kunnen buigen, zoals fysieke grenzen. Dit zijn grenzen op lichaamsniveau en benadrukken wat jij prettig vind in de omgang. Wil je liever een hand geven of een knuffel? In een intieme relatie kun je denken aan hoe en waar je aangeraakt wilt worden. Wat vind je fijn? Een gezonde fysieke begrenzing zorgt voor een gevoel van fysieke veiligheid.
Emotionele grenzen gaan over begrenzing tussen jouw emoties en die van een ander. Vaak hebben codependenten moeite met deze grenzen omdat zij volledig opgaan in de ander en in andermans emotionele welzijn. Er is dan geen onderscheid tussen: wat is van mij en wat is van de ander? Een gezonde emotionele afbakening zorgt ervoor dat je met de ander kunt zijn zonder dat je van hun ervaring jouw ervaring maakt. Door de energetische afstand tussen jezelf en de ander ontstaat er een veilige omgeving zodat een ieder volledig zichzelf kan zijn in de omgang.
Mentale grenzen zijn processen op cognitief niveau, zoals het luistervermogen, feedback geven en openheid om het te ontvangen. Het horen van andermans mening zonder het je persoonlijk aan te trekken of het jouw waarheid te laten worden. Bij gezonde mentale grenzen kun je naar de ander luisteren, horen en ontvangen, terwijl je in staat bent om je ‘eigen ik’ te monitoren. Je kunt dan een keuze maken om iets met de ontvangen informatie te doen.
Materiële grenzen gaan over bezittingen. Je wilt dat andere met respect en zorg met jouw spullen omgaan, evengoed als dat jij dat ook doet met andermans bezittingen. Een gezonde materiële afbakening kan zijn dat je besluit om bepaalde spullen niet uit te lenen.
Voor jezelf grenzen bepalen biedt houvast om adequaat te reageren en te handelen in de omgang met anderen. Het bespreekbaar maken van jouw grenzen is een hele eerlijke manier om jouw binnenwereld te delen en geeft de ander de mogelijkheid om dat ook te doen. Hierdoor leer je elkaar beter kennen en begrijpen, je weet van elkaar waar je rekening mee moet houden om de ander bijvoorbeeld niet te kwetsen. Hiermee creëer je een veilige basis voor een (liefdes)relatie.
Grenzen bespreekbaar maken kan onwennig aanvoelen. Helemaal als je de overtuiging hebt dat grenzen aangeven gepaard gaat met ruzie, dat je niet gehoord wordt óf het idee hebt dat grenzen aangeven zwartwit is ‘Of je bent voor me óf je bent tegen mij’. Het kan houvast bieden om van te voren een veilige basis te creëren door bijvoorbeeld af te spreken om elkaar te laten uitpraten, simpelweg naar elkaar te luisteren, dat niemand de ander hoeft te overtuigen en dat er geen goed of fout is.
Alvorens zo een gesprek aan te gaan, die wellicht spanning oproept, is het helpend om voor jezelf een aantal keer diep in en uit te ademen, contact maken met jouw lijf. Jezelf eraan te herinneren waarom het voor jou belangrijk is om het gesprek aan te gaan. Het kan ook helpend zijn om te focussen op hetgeen die persoon in jouw leven voor jou betekent, zijn/haar positieve eigenschappen en wat je in hem/haar waardeert. Zo voel je je verbonden en liefdevol naar de ander alvorens met elkaar te spreken. Het haalt je uit het hoofd en het brengt je naar de kern: jouw gevoelswereld. Daarnaast is het ook handig om het bespreken en het resultaat los van elkaar te zien. In het proces van begrenzen ligt de nadruk op het bespreken van jouw grenzen, daarmee ben je trouw aan jezelf, ongeacht wat de ander ervan vindt of ermee doet.