Codependentie en de drang naar controle gaan hand in hand. In mijn praktijk komen vaak cliënten die het liefst, bewust of onbewust, willen bepalen hoe de ander denkt, zich gedraagt en zich voelt. ’De ander’ kan dan jouw ouder, jouw partner, je vriend(in), je collega of zelfs je kind zijn. Wat maakt dat de behoefte aan controle zo groot is en hoe manifesteert die zich in het dagelijks leven?
Het gezin van herkomst speelt hierin een rol, waarbij ik wil benadrukken dat ik er vanuit ga dat ouders binnen hun beste kunnen handelen en met hun kind(eren) omgaan. Desondanks kan het zijn dat je ouders je niet tegemoet kwamen in hetgeen je nodig had op emotioneel gebied. Hoe beschikbaar waren jouw ouders/opvoeders op emotioneel vlak? Werd er rekening gehouden met jouw wensen en behoeften? Hoe werd er omgegaan met jouw emoties en gevoelens? Voelde je je keer op keer welkom? Of was er sprake van wisselend gedrag naar je? De ene keer was je welkom en de andere keer werd je bijvoorbeeld genegeerd of afgewezen?
Een kind dat niet leert dat zijn/haar behoeften en gevoelens er toe doen, leert op den duur dat hij/zij er niet toe doet. Het leert zich overmatig af te stemmen op de ander waardoor het niet leert begrenzen. Onvoorspelbaar gedrag van de ouder(s), leert het kind dat de wereld niet per definitie veilig is en stimuleert waakzaamheid. Dit zijn te grote concepten voor kinderen om te bevatten, te bespreken of te voelen, waardoor er strategieën ontstaan om het kind te beschermen, één ervan is controle.
Controle zorgt voor verdoving van de eigen wensen, behoeften en gevoelens. Bijvoorbeeld door deze te onderdrukken en die van een ander belangrijker te maken. Vaak worden deze kinderen als ‘lief’ en ‘behulpzaam’ bestempeld. Of je kunt heel hard je best doen zodat je geen gedoe thuis hebt; je als braaf kind wordt gezien, een ‘strebertje’, en aandacht en erkenning krijgt voor jouw prestaties. Het kan ook zijn dat je juist rebels wordt en zodoende (negatieve) aandacht afdwingt. In de kern van deze reacties mist een zekere basisvertrouwen, waardoor je als kind, onbewust, op deze manieren de relatie probeert veilig te stellen.
Volwassenen die controlegedrag uitoefenen passen een strategie toe uit de kindertijd met hetzelfde doel: gevoel verdoven en de relatie veilig stellen, wat overigens schijnveiligheid betreft. Door de ander te controleren ga je weg van je eigen gevoel, van de onderliggende angsten die controlegedrag aansturen (angst voor afwijzing, voor verlating, voor conflict, et cetera). Ook probeer je via controle de aandacht, liefde en bevestiging te krijgen, die je vroeger zo hebt gemist en waar je nu, als volwassene, nog steeds naar verlangt.
Controlegedrag vermomt zich bijvoorbeeld als een dosis zorgzaamheid, waarbij je van alles voor de ander doet en geeft. Is dit gedrag oprecht of probeer je door je zorgzaamheid iets te krijgen, zoals erkenning en gezien worden? Ook manipulatie door medelijden en compassie te wekken is een vorm van controle: hoop je op aandacht en liefde van de ander? Omdat je niet hebt geleerd om jouw behoeften te benoemen en uit te spreken, kan het zijn dat je middels beschuldigingen en verwijten probeert te krijgen waarnaar je verlangt. Maar ook kun je op een passief-agressieve wijze de ander laten ‘voelen’ dat er iets is, zoals door oogcontact vermijden, de ander negeren, in de hoop dat de ander goed maakt waar jij je tekort in gedaan voelt.
Loslaten van controlegedrag kan pas als je je bewust bent van de patronen die jij inzet om controle te houden. Bij welke mensen doe je dat? Wat beweegt jou in relatie tot de ander? Welke gevoelens zijn er (ten opzichte van de ander) als je krijgt wat je wilt en wanneer je dat juist niet krijgt? Wat haal je bij de ander? Inmiddels ben je volwassen en heb je de juiste woorden ter beschikking om te benoemen wat je wilt en om richting te geven in relatie tot de ander. Je kunt dus oefenen door bij jezelf na te gaan wat er speelt, leren om hier woorden aan te geven en jezelf uit te spreken. Hiermee wordt de relatie gezonder (voor beide) en sta je in verbinding met de ander vanuit authenticiteit.